تاریخچه مختصر قهوه

در گذشته در جنگل‌­های مرتفع اتیوپی شبکه­‌ای از شاخه و برگ­‌های درختان استوایی، سایبانی پر آب را روی جنگلی که مملو از تنوع زیستی بود، بوجود آورده بودند. در سایه ی درختان بلند، گیاهان کوتاه­‌تری در نور کم خورشید، برخاسته بودند. جایی که قطعه­‌های زمین از گذشته دور تا به امروز باقی مانده‌­اند و از هزاران سال پیش تاکنون به ندرت تغییر کرده‌­اند. با این حال یکی از اعضای این خانواده‌ی استوایی، چشم انداز افراد زیادی را در دیگر نقاط دنیا تغییر داده است. گیاهی با برگ‌های براق و تیره در میان دیگر گیاهان سرسبز بسیار دورتر از سرزمین اجدادی خویش و در سراسر دنیا پرورش یافته، در فرهنگ­‌های بی‌شماری نفوذ کرده و تمدن­‌های پیشرفته را به توجه و عمل کردن در برابر آن تشویق کرده است: قهوه.

قهوه به صورت سنتی توسط جنگجو­های چادرنشین کوهستانی تبار گالا در اتیوپی، یعنی خاستگاه آن استفاده می‌شد. برای اولین بار بین سال­‌های 575 تا 850 به عنوان غذا خورده شد و در بین سال­‌های 1000 تا 1300 از آن در یک نوشیدنی گرم استفاده می‌­شد، به این صورت که دانه‌­های قهوه‌­ه را خرد می­‌کردند و در چربی حیوانات ریخته و ا حین کوچ و جنگ ز آن به عنوان ماده ای انرژی­‌زا استفاده می‌­کردند. چربی با پروتئین زیادی که قهوه­‌ی خام دارد ترکیب می­‌شد (در کتاب­‌های آشپزی مدرن اتیوپی اثری از آن وجود ندارد؛ قهوه در ابتدا این گونه آماده می­‌شد: ترکیب کردن دانه ها‌ی برشته ­شده توسط آتش با نمک و کره و با چاشنی‌های پیاز، شنبلیله، زیره سفید، ریحان، هل، پونه کوهی و زردچوبه). یک خوراک غلیظ به همراه کافئین که در جنگ‌­ها این مزیت را برای جنگجو­ها فراهم می­‌کرد که خوی جنگ طلبانه‌شان را تقویت کنند. گفته می­‌شود که دیگر تبارهای شمال شرقی آفریقا از این دانه برای درست کردن نوعی شوربا استفاده می­‌کردند و یا از میوه­‌ی آن نوعی نوشیدنی می­‌نوشیدند. به نظر می­‌آید که پیش از به تاراج بردن این دانه‌های معطر توسط بیگانگان استفاده از آن در مناطق بومی رایج بوده است.

گالا و قبیله­‌های دیگر از قهوه به صورت سنتی استفاده می­‌کردند و هر کدام از این قبایل داستان خودشان را از خاستگاه آن دارند؛ افسانه­‌های غربی، قهوه­‌ای که به فرهنگ امروزی اتصال پیدا می­‌کند را به چند روش مختلف استنباط می­‌کنند و تمام این افسانه­‌ها به طور نزدیکی با اسلام در ارتباط­ند. یکی از این افسانه‌­های معروف این است که قهوه توسط چوپان جوان اتیوپیایی به نام کلدی (به معنای گرم در عربی باستان) کشف شد. روزی کلدی متوجه رفتار متفاوت بزهایش بعد از خوردن گیلاس‌­های قرمزی از بوته‌ها­­ی آن اطراف شد. حس کنجکاوی و میل به انرژی گرفتن باعث شد تا چوپان نیز بخواهد گیلاس‌ها را امتحان کند. بلافاصله خستگی‌اش به مقدار زیادی انرژیِ تازه تبدیل شد و با هیجان با بزهایش شروع به رقصیدن کرد. اندکی پس از کشف آن بود که روزانه در تمام صومعه­‌های پادشاهی، راهبه‌های سختگیر برای طولانی کردن طول مدت عبادت‌شان قهوه زیادی می‌­نوشیدند تا مدت عبادت‌شان طولانی‌­تر شود.

1000          ابن سینا، فیزیک‌دان و فیلسوف اهل بخارا اولین نویسنده‌­ای بود که ویژگی­‌های دارویی قهوه را تشریح کرد، که به قهوه Bunchum می‌­گفت.

1470-99     مصرف قهوه به مکه و مدینه هم رسید.

1517         سلطان سلیم بعد از فتح مصر قهوه را به قسطنطنیه برد.

1554         اولین قهوه‌­خانه در قسطنطنیه گشوده شد.

1570-80    مراجع مذهبی دستور بسته شدن قهوه­‌خانه‌­ها را صادر کردند.

1600         قهوه توسط یک زائر مسلمان به نام بابا بودان به جنوب هند برده شد.

1616         قهوه از بندر موکا در یمن به هلند برده شد.

1645         اولین قهوه­‌خانه در ونیز گشوده شد.

1650         اولین قهوه­‌خانه در لندن، آکسفورد باز شد.

1658         هلندی­‌ها کشت و پرورش قهوه را در سری­لانکا آغاز کردند.

1668         قهوه به آمریکای شمالی برده شد.

1669         زمانی که سفیری از ترکیه یک سال را در دربار لویی چهاردم گذراند، قهوه در پاریس هم سر زبان­‌ها افتاد.

1670         قهوه به آلمان برده شد.

1674         دادخواست زنان علیه قهوه در لندن منتشر شد.

1675         پادشاه چارلز دوم قهوه‌­خانه­‌ها را محلی برای فتنه خواند و دستور بستن همه­‌ی قهوه‌­خانه­‌های لندن را صادر کرد.

1679         فیزیک‌دان­‌های مارسی با این ادعا که قهوه برای سلامتی مضر است، اقدام به از بین بردن اعتبار آن کردند.

1679         اولین قهوه‌­خانه‌ی آلمان در هامبورگ گشوده شد.

1689         اولین کافه­‌ی ماندگار پاریسی به نام Café de Procope گشوده شد.

1696         اولین قهوه‌­خانه­‌ی نیویورک به نام King’s Arms گشوده شد.

1706         اولین نمونه­ قهوه‌­های پرورش یافته در جاوا به باغ­‌های گیاهی در آمستردام برده شدند.

1714        یک گیاه قهوه که از یک دانه­‌ی نمونه­‌ از جاوا رشد کرده بود توسط ­هلندی­‌ها به لویی چهاردم هدیه داده شد و در  Jardin des Plantes پاریس از آن نگه­داری شد.

1720         کافه­‌ی فلوریان در پاریس که هنوز هم فعال است در پاریس گشوده شد.

1723         گابریل متیو ده کلیو (Gabriel Mathieu de Clieu) یک جوانه‌­­ی قهوه از فرانسه را به مارتینیک برد.

1727         فرانسیسکو ده ملو پالتا (Francisco de Mello Palheta) دانه‌­ها و گیاه­‌هایی از گینه‌ی فرانسوی به برزیل برد.

1730         انگلیسی­‌ها کشت و پرورش قهوه را به جامائیکا رساندند.

1732        یوهان سباستین باخ از پارانویای آلمانی­‌ها در مورد محبوبیت روبه­‌رشد قهوه استقبالی شاعرانه کرد و آواز قهوه (The Coffee Cantata) را در لایپزیگ ساخت.

1777         پادشاه فردریک دوم از روسیه کبیر در بیانیه­‌ای نوشیدن قهوه را در دفاع از نوشیدنی ملی خودشان نکوهش کرد.

1809         اولین قهوه­‌ی صادر شده از برزیل به سالم (Salem) در ماساچوست (Massachusetts) برده شد.

1869       زنگ‌برگ برای اولین بار در سری­لانکا مشاهده شد؛ این بیماری اغلب گیاه­‌های قهوه در هند، سری­لانکا و دیگر بخش‌­های آسیا را در ده سال، از بین برد.

1873        اولین برند ملی و موفق قهوه‌­ی برشته، سابه ­و بسته­‌بندی­ شده به نام آریوسا در آمریکا و توسط جان آرباکل تاسیس شد.

1882        بورس قهوه‌ی نیویورک (The New York Coffee Exchange) داد و ستد خود را آغاز کرد.

1904        فرناندو ایلی (Fernando Illy) اسپرسوساز مدرن را اختراع کرد.

1906        برزیل با احتکار قهوه در بازار اقدام به افزایش قیمت جهانی قهوه کرد که به نام تعیین ارزش قهوه شناخته شد.

1910        قهوه­‌ی بدون کافئین آلمانی توسط Merck and Co با نام Dekafa در بازار آمریکا معرفی شد.

1911        برشته­‌کاران قهوه در آمریکا انجمنی ملی تشکیل دادند که نسبت به انجمن ملی قهوه (The National Coffee Association) پیشگام بود.

1928        فدراسیون قهوه کلمبیا (The Colombian Coffee Federation) تاسیس شد.

1930-44    برزیل 78 میلیون کیسه قهوه را در تلاشی برای افزایش قیمت جهانی نابود کرد.

1938         متخصصین فنی نستله (Nestle) در برزیل یک قهوه فوری موفق و اقتصادی را اختراع کردند که نامش Nescafe است  و هنوز در دنیا پیشرو است.

1939-45    ارتش آمریکا قهوه فوری را به یک عرصه جهانی برد.

1959        خوآن والدز (Juan Valdez) تبدیل به چهره‌ی قهوه در کلمبیا شد.

1962         اوج مصرف سرانه در آمریکا: بیش از سه فنجان به ازای هر نفر در روز.

1962        معاهده بین‌المللی قهوه (International Coffee Agreement) یک انجمن جهانی برای کنترل قیمت قهوه‌ی موجود تاسیس کرد.

1971        اولین استارباکس در سیاتل افتتاح گردید.

1973        اولین معامله عادلانه قهوه صورت گرفت و قهوه از گوآتمالا به اروپا صادر شد.

1975        برزیل متحمل یک سرمازدگی  شد که منجر به بیش‌ترین افزایش قیمت‌­ قهوه در تاریخ شد.

1989        معاهده بین‌المللی قهوه منحل شد؛ قیمت‌­های جهانی به کم‌ترین مقدار خود در تاریخ رسیدند.

اوایل دهه 90 موج قهوه‌ی تخصصی (Specialty Coffee) در آمریکا شروع شد.

اواخر دهه 90 قهوه‌ی ارگانیک تبدیل به بحث برانگیزترین بخش صنعت قهوه تخصصی شد.

1999        TransFair USA اولین معامله عادلانه و گواهی­نامه­‌دار قهوه را در آمریکا آغاز کرد.

2001-03   قیمت جهانی قهوه به کم‌ترین حد خود سقوط کرد و کشاورزان با بحرانی ویران­‌کننده روبرو شدند.

2005      قهوه تخصصی به نیمی از آمریکا قهوه‌ای باکیفیت عرضه می­‌کرد؛ معامله عادلانه و گواهی­نامه­‌دار قهوه به بحث برانگیزترین بخش قهوه تخصصی تبدیل شده بود.

افسانه‌­ای دیگر وجود دارد که به اسلام ارتباط پیدا می­‌کند. عزرائیل به خواب پیامبر مریض­‌ احوال رفته و به او میوه‌ی قهوه را نشان می­‌دهد و از پتانسیل آن در مورد شفا یافتن و برانگیختن عبادت کنندگان و مریدانش به او می­‌گوید. در حقیقت، اسلام و قهوه در بازه‌ای زمانی شروع به گسترش در شبه جزیره عربی کردندو به همین خاطر ارتباط این دو با هم تعجب‌ برانگیز نیست. با این حال با گذشت زمان بعضی از حکام اسلامی ناسازگاری‌هایی نسبت به قهوه نشان دادند که صحت این حکایات را زیر سوال می‌برد.

 

:منابع

– نینا لوتینگر، کتاب قهوه: آناتومی یک صنعت از محصول تا آخرین قطره، (یکم ژانویه، 2006)