تاریخچه مختصر قهوه

در گذشته در جنگل‌­های مرتفع اتیوپی شبکه­‌ای از شاخه و برگ­‌های درختان استوایی، سایبانی پر آب را روی جنگلی که مملو از تنوع زیستی بود، بوجود آورده بودند. در سایه ی درختان بلند، گیاهان کوتاه­‌تری در نور کم خورشید، برخاسته بودند. جایی که قطعه­‌های زمین از گذشته دور تا به امروز باقی مانده‌­اند و از هزاران سال پیش تاکنون به ندرت تغییر کرده‌­اند. با این حال یکی از اعضای این خانواده‌ی استوایی، چشم انداز افراد زیادی را در دیگر نقاط دنیا تغییر داده است. گیاهی با برگ‌های براق و تیره در میان دیگر گیاهان سرسبز بسیار دورتر از سرزمین اجدادی خویش و در سراسر دنیا پرورش یافته، در فرهنگ­‌های بی‌شماری نفوذ کرده و تمدن­‌های پیشرفته را به توجه و عمل کردن در برابر آن تشویق کرده است: قهوه.

قهوه به صورت سنتی توسط جنگجو­های چادرنشین کوهستانی تبار گالا در اتیوپی، یعنی خاستگاه آن استفاده می‌شد. برای اولین بار بین سال­‌های ۵۷۵ تا ۸۵۰ به عنوان غذا خورده شد و در بین سال­‌های ۱۰۰۰ تا ۱۳۰۰ از آن در یک نوشیدنی گرم استفاده می‌­شد، به این صورت که دانه‌­های قهوه‌­ه را خرد می­‌کردند و در چربی حیوانات ریخته و ا حین کوچ و جنگ ز آن به عنوان ماده ای انرژی­‌زا استفاده می‌­کردند. چربی با پروتئین زیادی که قهوه­‌ی خام دارد ترکیب می­‌شد (در کتاب­‌های آشپزی مدرن اتیوپی اثری از آن وجود ندارد؛ قهوه در ابتدا این گونه آماده می­‌شد: ترکیب کردن دانه ها‌ی برشته ­شده توسط آتش با نمک و کره و با چاشنی‌های پیاز، شنبلیله، زیره سفید، ریحان، هل، پونه کوهی و زردچوبه). یک خوراک غلیظ به همراه کافئین که در جنگ‌­ها این مزیت را برای جنگجو­ها فراهم می­‌کرد که خوی جنگ طلبانه‌شان را تقویت کنند. گفته می­‌شود که دیگر تبارهای شمال شرقی آفریقا از این دانه برای درست کردن نوعی شوربا استفاده می­‌کردند و یا از میوه­‌ی آن نوعی نوشیدنی می­‌نوشیدند. به نظر می­‌آید که پیش از به تاراج بردن این دانه‌های معطر توسط بیگانگان استفاده از آن در مناطق بومی رایج بوده است.

گالا و قبیله­‌های دیگر از قهوه به صورت سنتی استفاده می­‌کردند و هر کدام از این قبایل داستان خودشان را از خاستگاه آن دارند؛ افسانه­‌های غربی، قهوه­‌ای که به فرهنگ امروزی اتصال پیدا می­‌کند را به چند روش مختلف استنباط می­‌کنند و تمام این افسانه­‌ها به طور نزدیکی با اسلام در ارتباط­ند. یکی از این افسانه‌­های معروف این است که قهوه توسط چوپان جوان اتیوپیایی به نام کلدی (به معنای گرم در عربی باستان) کشف شد. روزی کلدی متوجه رفتار متفاوت بزهایش بعد از خوردن گیلاس‌­های قرمزی از بوته‌ها­­ی آن اطراف شد. حس کنجکاوی و میل به انرژی گرفتن باعث شد تا چوپان نیز بخواهد گیلاس‌ها را امتحان کند. بلافاصله خستگی‌اش به مقدار زیادی انرژیِ تازه تبدیل شد و با هیجان با بزهایش شروع به رقصیدن کرد. اندکی پس از کشف آن بود که روزانه در تمام صومعه­‌های پادشاهی، راهبه‌های سختگیر برای طولانی کردن طول مدت عبادت‌شان قهوه زیادی می‌­نوشیدند تا مدت عبادت‌شان طولانی‌­تر شود.

۱۰۰۰          ابن سینا، فیزیک‌دان و فیلسوف اهل بخارا اولین نویسنده‌­ای بود که ویژگی­‌های دارویی قهوه را تشریح کرد، که به قهوه Bunchum می‌­گفت.

۱۴۷۰-۹۹     مصرف قهوه به مکه و مدینه هم رسید.

۱۵۱۷         سلطان سلیم بعد از فتح مصر قهوه را به قسطنطنیه برد.

۱۵۵۴         اولین قهوه‌­خانه در قسطنطنیه گشوده شد.

۱۵۷۰-۸۰    مراجع مذهبی دستور بسته شدن قهوه­‌خانه‌­ها را صادر کردند.

۱۶۰۰         قهوه توسط یک زائر مسلمان به نام بابا بودان به جنوب هند برده شد.

۱۶۱۶         قهوه از بندر موکا در یمن به هلند برده شد.

۱۶۴۵         اولین قهوه­‌خانه در ونیز گشوده شد.

۱۶۵۰         اولین قهوه­‌خانه در لندن، آکسفورد باز شد.

۱۶۵۸         هلندی­‌ها کشت و پرورش قهوه را در سری­لانکا آغاز کردند.

۱۶۶۸         قهوه به آمریکای شمالی برده شد.

۱۶۶۹         زمانی که سفیری از ترکیه یک سال را در دربار لویی چهاردم گذراند، قهوه در پاریس هم سر زبان­‌ها افتاد.

۱۶۷۰         قهوه به آلمان برده شد.

۱۶۷۴         دادخواست زنان علیه قهوه در لندن منتشر شد.

۱۶۷۵         پادشاه چارلز دوم قهوه‌­خانه­‌ها را محلی برای فتنه خواند و دستور بستن همه­‌ی قهوه‌­خانه­‌های لندن را صادر کرد.

۱۶۷۹         فیزیک‌دان­‌های مارسی با این ادعا که قهوه برای سلامتی مضر است، اقدام به از بین بردن اعتبار آن کردند.

۱۶۷۹         اولین قهوه‌­خانه‌ی آلمان در هامبورگ گشوده شد.

۱۶۸۹         اولین کافه­‌ی ماندگار پاریسی به نام Café de Procope گشوده شد.

۱۶۹۶         اولین قهوه‌­خانه­‌ی نیویورک به نام King’s Arms گشوده شد.

۱۷۰۶         اولین نمونه­ قهوه‌­های پرورش یافته در جاوا به باغ­‌های گیاهی در آمستردام برده شدند.

۱۷۱۴        یک گیاه قهوه که از یک دانه­‌ی نمونه­‌ از جاوا رشد کرده بود توسط ­هلندی­‌ها به لویی چهاردم هدیه داده شد و در  Jardin des Plantes پاریس از آن نگه­داری شد.

۱۷۲۰         کافه­‌ی فلوریان در پاریس که هنوز هم فعال است در پاریس گشوده شد.

۱۷۲۳         گابریل متیو ده کلیو (Gabriel Mathieu de Clieu) یک جوانه‌­­ی قهوه از فرانسه را به مارتینیک برد.

۱۷۲۷         فرانسیسکو ده ملو پالتا (Francisco de Mello Palheta) دانه‌­ها و گیاه­‌هایی از گینه‌ی فرانسوی به برزیل برد.

۱۷۳۰         انگلیسی­‌ها کشت و پرورش قهوه را به جامائیکا رساندند.

۱۷۳۲        یوهان سباستین باخ از پارانویای آلمانی­‌ها در مورد محبوبیت روبه­‌رشد قهوه استقبالی شاعرانه کرد و آواز قهوه (The Coffee Cantata) را در لایپزیگ ساخت.

۱۷۷۷         پادشاه فردریک دوم از روسیه کبیر در بیانیه­‌ای نوشیدن قهوه را در دفاع از نوشیدنی ملی خودشان نکوهش کرد.

۱۸۰۹         اولین قهوه­‌ی صادر شده از برزیل به سالم (Salem) در ماساچوست (Massachusetts) برده شد.

۱۸۶۹       زنگ‌برگ برای اولین بار در سری­لانکا مشاهده شد؛ این بیماری اغلب گیاه­‌های قهوه در هند، سری­لانکا و دیگر بخش‌­های آسیا را در ده سال، از بین برد.

۱۸۷۳        اولین برند ملی و موفق قهوه‌­ی برشته، سابه ­و بسته­‌بندی­ شده به نام آریوسا در آمریکا و توسط جان آرباکل تاسیس شد.

۱۸۸۲        بورس قهوه‌ی نیویورک (The New York Coffee Exchange) داد و ستد خود را آغاز کرد.

۱۹۰۴        فرناندو ایلی (Fernando Illy) اسپرسوساز مدرن را اختراع کرد.

۱۹۰۶        برزیل با احتکار قهوه در بازار اقدام به افزایش قیمت جهانی قهوه کرد که به نام تعیین ارزش قهوه شناخته شد.

۱۹۱۰        قهوه­‌ی بدون کافئین آلمانی توسط Merck and Co با نام Dekafa در بازار آمریکا معرفی شد.

۱۹۱۱        برشته­‌کاران قهوه در آمریکا انجمنی ملی تشکیل دادند که نسبت به انجمن ملی قهوه (The National Coffee Association) پیشگام بود.

۱۹۲۸        فدراسیون قهوه کلمبیا (The Colombian Coffee Federation) تاسیس شد.

۱۹۳۰-۴۴    برزیل ۷۸ میلیون کیسه قهوه را در تلاشی برای افزایش قیمت جهانی نابود کرد.

۱۹۳۸         متخصصین فنی نستله (Nestle) در برزیل یک قهوه فوری موفق و اقتصادی را اختراع کردند که نامش Nescafe است  و هنوز در دنیا پیشرو است.

۱۹۳۹-۴۵    ارتش آمریکا قهوه فوری را به یک عرصه جهانی برد.

۱۹۵۹        خوآن والدز (Juan Valdez) تبدیل به چهره‌ی قهوه در کلمبیا شد.

۱۹۶۲         اوج مصرف سرانه در آمریکا: بیش از سه فنجان به ازای هر نفر در روز.

۱۹۶۲        معاهده بین‌المللی قهوه (International Coffee Agreement) یک انجمن جهانی برای کنترل قیمت قهوه‌ی موجود تاسیس کرد.

۱۹۷۱        اولین استارباکس در سیاتل افتتاح گردید.

۱۹۷۳        اولین معامله عادلانه قهوه صورت گرفت و قهوه از گوآتمالا به اروپا صادر شد.

۱۹۷۵        برزیل متحمل یک سرمازدگی  شد که منجر به بیش‌ترین افزایش قیمت‌­ قهوه در تاریخ شد.

۱۹۸۹        معاهده بین‌المللی قهوه منحل شد؛ قیمت‌­های جهانی به کم‌ترین مقدار خود در تاریخ رسیدند.

اوایل دهه ۹۰ موج قهوه‌ی تخصصی (Specialty Coffee) در آمریکا شروع شد.

اواخر دهه ۹۰ قهوه‌ی ارگانیک تبدیل به بحث برانگیزترین بخش صنعت قهوه تخصصی شد.

۱۹۹۹        TransFair USA اولین معامله عادلانه و گواهی­نامه­‌دار قهوه را در آمریکا آغاز کرد.

۲۰۰۱-۰۳   قیمت جهانی قهوه به کم‌ترین حد خود سقوط کرد و کشاورزان با بحرانی ویران­‌کننده روبرو شدند.

۲۰۰۵      قهوه تخصصی به نیمی از آمریکا قهوه‌ای باکیفیت عرضه می­‌کرد؛ معامله عادلانه و گواهی­نامه­‌دار قهوه به بحث برانگیزترین بخش قهوه تخصصی تبدیل شده بود.

افسانه‌­ای دیگر وجود دارد که به اسلام ارتباط پیدا می­‌کند. عزرائیل به خواب پیامبر مریض­‌ احوال رفته و به او میوه‌ی قهوه را نشان می­‌دهد و از پتانسیل آن در مورد شفا یافتن و برانگیختن عبادت کنندگان و مریدانش به او می­‌گوید. در حقیقت، اسلام و قهوه در بازه‌ای زمانی شروع به گسترش در شبه جزیره عربی کردندو به همین خاطر ارتباط این دو با هم تعجب‌ برانگیز نیست. با این حال با گذشت زمان بعضی از حکام اسلامی ناسازگاری‌هایی نسبت به قهوه نشان دادند که صحت این حکایات را زیر سوال می‌برد.

:منابع

– نینا لوتینگر، کتاب قهوه: آناتومی یک صنعت از محصول تا آخرین قطره، (یکم ژانویه، ۲۰۰۶)